Kripto piyasaları çöktü, büyük bir düşüş yaşandı. Şaşırtıcı mı? Hem evet, hem de hayır. Ekonomi tarihinde krizler, mevsimlerin değişimi kadar doğal bir döngüdür aslında; tıpkı denizin alçalması ve yükselmesi gibi. Ancak bu defa durum biraz farklı. Kripto, "merkeziyetsizlik" ideali üzerine kurulmuştu. Peki, bu genç ve dinamik dünya, tıpkı eski, alışılagelmiş finans piyasaları gibi neden sarsıldı? Cevap, ironik bir şekilde, merkeziyetsiz borsanın kendi içindeki "merkezi" borçlanma ve açgözlülük virüsünde saklı. Hayal edin: Bir çiftçi, elindeki tohumdan daha fazlasını satmak istiyor. Üstelik bunu yapan tek o da değil. İşte o an, toprağın taşıyamayacağı bir yük geliyor ve bereket değil, yıkım kaçınılmaz oluyor. Kripto piyasasının yaşadığı da tam olarak bu.

YOK AMA VAR

Ekonominin temeli, üretilen mal ve hizmetin ticaretine dayanır. Diyelim ki, ülkenizin bir yılda ürettiği toplam ürün miktarı 100 birim. Bu 100 birim ürün, el değiştirmelerle piyasada 150 - 200 birim olarak işlem görebilir; bu gayet makul bir durumdur ve piyasayı sağlıklı tutar. Ancak, ne zaman ki bazı aşırı aç gözlü aktörler sahneye çıkar ve "elinde olmayan ürünü satma" gibi bir düş kurar, işte o zaman tehlike çanları çalmaya başlar. Tıpkı bir tarlada aslında 100 tohum varken, kağıt üzerinde 400 tohumun satılmış gibi görünmesi gibi! Bu durum, borçlanma adı altında, piyasada olmayan sanal parayı ve sanal ürünü dolaşıma sokar. Fiyatlar, bu yapay stoklar ile bozulur, riskler de çığ gibi büyür. İnsanlar olmayan ürünleri alıp satarlar, kar veya zarar ederler. Ama her şey kağıt üzerinde kalır. Ve sanki o kağıtlar devasa piyasa okyanusunda seyreden bir kağıt gemi gibi oluverir.

MARJİN, ETF, LİKİDİTE

Aslında bu araçlar çok da kötü değiller ama riskleri artırıyorlar elbette. Hele bir de devlet regülasyonları zayıf ve aç gözlü manipülatörlerin kontrolü ile işler karışabilir. Marjin ile sadece 10 liranızla, sistemin size borç verdiği 90 lirayı kullanarak 100 liralık işlem yaparsınız. Peki, bu sistem, sizi tanımadan, bilmeden bu 90 lirayı nereden bulup da size veriyor? Ve eğer herkes bu borçlanma sistemine girerse, ödenecek meblağlar rezerv sınırlarını aşar. Bu durum, piyasadaki büyük likidite sağlayıcılar (yani "balinalar") için eşsiz bir fırsattır. Ya borç vermeyi sürdürürler ve piyasayı sizin istediğiniz yöne çekerler veya keserler likitler patlar ve borsalar batar, piyasa tersine gider. Onlar, piyasaya "fon" sağlayarak, aslında sizin ve diğer küçük yatırımcıların parasıyla piyasaya yön verme gücünü elde ederler. Böylece fiyatlar manipüle edilir, küçük yatırımcıların çoğu er veya geç batar ve o "görünmez borcu" verenler ise likidite adı altında kendi kasalarını doldurur. Thodex ve FTX gibi devlerin çöküşü, bu olmayan paraların ve şişirilmiş borçların, en sonunda kendi sahiplerini dahi batırabileceğini ve piyasaları da peşinden sürükleyebileceğini acı bir şekilde gösterdi.

OTORİTE BOŞLUĞU VE REGÜLASYON İHTİYACI

Serbest piyasa idealini savunmak çok kıymetlidir. Ancak unutmamak gerekir ki, hiçbir otoritenin, hiçbir denetimin olmadığı bir boşlukta, güçlü olan birisi çıkar ve o boşluğu kendi tekeliyle doldurur. Kripto piyasasında da olan budur: sözde merkeziyetsizlik, arkada ise birkaç büyük balina, büyük yatırım fonu ve hatta bazı hükümet yetkilileri tarafından doldurulmuş bir otorite boşluğu. Birkaç basit tweet ile dahi piyasaları sarsabilenler (en bilineni Elon Musk), aslında buz dağının görünen yüzü. Asıl büyük manipülatörler, piyasayı kendi lehlerine düzenleyen ve trilyonlarca dolarlık hacme sahip bu yeni ekonomiyi sessizce yönetenlerdir. Dünya ticaret hacminin %1'ini aşan 2 trilyon dolarlık bu devasa piyasa, görmezden gelinecek bir oyuncak değil, tam tersine küresel ekonominin geleceğidir. Bu geleceği güvenli ve adil bir zemine oturtmak için, devletlerin adil ve şeffaf regülasyonlar ile bu balonları patlatma değil, baştan engelleme görevini üstlenmesi şarttır. Aksi takdirde, her kriz sonrası faturayı ödeyen yine dürüst ve küçük yatırımcılar olacaktır.

Hakikate yakın, yalana beri kalın, hoşça kalın