10 soruda organ bağışı! Uzman isim 3-9 Kasım Organ Bağışı haftasıyla ilgili merak edilen sorulara yanıt verdi!

3–9 Kasım Organ Bağışı Haftası kapsamında, Türkiye’de organ nakli sisteminin durumu, toplumdaki önyargılar ve dijital beyan süreçleri yeniden gündemde. Canlı vericiden yapılan nakillerde dünya liderleri arasında yer alan Türkiye, kadavra bağış oranlarında ise Avrupa’nın gerisinde. Uzmanlar, hem teknolojik altyapının hem de toplumsal farkındalığın güçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.

Konuyla ilgili Yeni Ankara’ya açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Cemil Taşçıoğlu Şehir Hastanesi Karaciğer Safra Yolları Pankreas Cerrahisi ve Organ Nakli Cerrahisi Uzmanı Op. Dr. Nadi Nazım Öztürk merak edilen sorulara yanıt verdi. İşte Öztürk ile yaptığımız röportaj ve organ bağışı ile ilgili bilinmesi gereken her şey…

NAKİLLERDE ÜST SIRALARDA, KADAVRA BAĞIŞINDA GERİDEYİZ

Türkiye’de organ bağışı oranları şu anda ne durumda, dünya ortalamasına göre neredeyiz?

- Açık konuşayım: Canlı vericiden nakillerde dünyada en yüksek oranlara sahip ülkelerden biriyiz; 2024 ön verilerine göre canlı verici bağış hızımız 50 pmp’nin (milyonda 50) üzerine çıktı. Buna karşılık beyin ölümü sonrası kadavra bağışında Avrupa’nın gerisindeyiz; örneğin 2022’de kadavra donör oranımız 3,2 pmp iken, lider ülkelerden İspanya 2023’te ~49 pmp düzeyindeydi. Bu tablo, toplumda bağış iradesini artırmanın ve yoğun bakım süreçlerinde organ bağışı yönetimini güçlendirmenin hâlâ öncelikli alan olduğunu gösteriyor.

ORGAN BAĞIŞI İSLAM DİNİNE GÖRE CAİZ Mİ?

Organ bağışında en sık karşılaşılan önyargılar veya yanlış inanışlar neler?

- Üç başlık öne çıkıyor:

1.“Dinimizde caiz değil.” Din İşleri Yüksek Kurulu, belirli şartlarla organ bağışını ve naklini caiz görür; özetle hayat kurtarma amacı, rıza ve suistimalin önlenmesi şarttır.

2.“Beyin ölümü gerçek ölüm değil.” Beyin ölümü; beyin, beyin sapı ve beyinciğin tüm fonksiyonlarının geri dönüşsüz kaybıdır ve tıbben/ hukuken ölümdür. Tespiti, ilgili uzmanlardan oluşan kurulca, standart protokollerle yapılır.

NASIL ORGAN BAĞIŞÇISI OLUNUR?

Bir kişinin organ bağışçısı olabilmesi için atması gereken adımlar nelerdir?

- Artık iki kolay yol var:

•Dijital beyan: e-Devlet’te “Organ Bağışı Beyan” hizmeti üzerinden ya da e-Nabız’dan çevrimiçi beyan oluşturabilirsiniz (kimlik doğrulama ve iki aşamalı onayla).

•Klasik yöntem: Yetkili merkezlerde iki tanık huzurunda form doldurulur ve bağış kartı verilir. Yine de aile onayının isteneceğini bilmek ve kararı onlarla paylaşmak gerekir.

BAĞIŞLANAN ORGANLARIN DAĞITIM AŞAMASI

Bağışlanan organlar kimlere ve hangi kriterlere göre dağıtılıyor?

- Dağıtım, Sağlık Bakanlığı’nın Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi üzerinden yürür; uygun organı hangi hastanın alacağı, organ ve hastalık tipine göre objektif kurallarla belirlenir.

•Karaciğer: Tıbbi aciliyet (fulminan yetmezlik/Status 1 benzeri durumlar) ve MELD/PELD puanı önceliklidir.

•Böbrek: ABO uyumu, HLA doku uyumu, duyarlılık (PRA/DSA), bekleme süresi ve çapraz karşılaştırma (crossmatch) dikkate alınır.

•Kalp/akciğer: ABO uyumu, aciliyet statüsü ve fiziksel/lojistik uygunluk (boy–kilo, organ boyutu, iskemi süresi) önemlidir. Tüm süreç UKM ve bölge koordinasyon merkezleri aracılığıyla işletilir.

ORGAN BAĞIŞINDA BİLİNÇ NASIL ARTIRILIR?

Toplumda organ bağışı bilincini artırmak için sizce en etkili yol ne olabilir?

- Üçlü strateji şart:

1.Dijital kolaylıkları yaygınlaştırmak: e-Devlet/e-Nabız üzerinden beyanı herkesin cep telefonundan birkaç dakikada yapabilmesi büyük hız kazandırır.

2.Aileyle konuşma kültürü: Kart/beyan tek başına yetmediği için “aile onayı”nı kolaylaştıracak iletişim kampanyaları en yüksek getiriyi sağlar.

3.Dini çekincelere doğru yanıt: Diyanet’in görüşünün görünür kılınması pek çok tereddüdü giderir.

ORGAN NAKLİ AMELİYATINDA EN KRİTİK AŞAMA

Organ nakli ameliyatı tıbben ne kadar karmaşık bir süreçtir, en kritik aşama hangisidir?

- Nakil; donör çıkarımı, organın korunması/taşınması, alıcıda damar-safra/üreter anastomozları ve reperfüzyon gibi birçok aşaması olan “ekip işi”dir. En kritik an, genellikle damar anastomozlarının tamamlanıp organın reperfüze edildiği andır; karaciğerde anhepatik fazın yönetimi, kalp-akciğerde iskemi süresini kısa tutmak belirleyicidir. (Kalpte güvenli soğuk iskemi ~4 saat civarıdır; daha uzunu başarısızlık riskini artırır.)

ORGAN BAĞIŞINDA "UYUM" NE KADAR ÖNEMLİ?

Bir organın başarıyla nakledilmesinde “uyum” ne kadar belirleyici oluyor?

- Çok.

•Böbrek: HLA uyumu ve negatif crossmatch akut antikor aracılı reddi düşürür; belirli HLA eşleşmeleri (özellikle DQ) uzun dönem sonuçları etkiler.

•Karaciğer: ABO uyumu esastır; HLA zorunlu değildir. İleri merkezlerde uygun desensitizasyonla ABO-uyumsuz nakiller de yapılabilir.

•Kalp/akciğer: ABO ve boyut/beden uyumu ile kısa iskemi süreleri kritik. Tüm organlarda donör kalitesi, soğuk iskemi süresi ve alıcının enfeksiyon/immünolojik profili sonucu belirler.

NAKİL SONRASI HASTALARIN DURUMU

Nakil sonrası hastaların en çok zorlandığı dönem hangisi?

- İlk 3–6 ay, yüksek immünsüpresyon nedeniyle enfeksiyon ve akut red riski artar; ilaç yan etkileri (hipertansiyon, diyabet, böbrek fonksiyonlarında bozulma vb.) daha sık görülür. Bu dönemde eğitim ve yakın takip, uzun dönem başarıyı belirgin artırır.

BAĞIŞLANAN ORGANIN KORUNMASI

Bağışlanan organın ameliyata kadar geçen sürede nasıl korunması gerekiyor?

- Standart uygulama; organın koruyucu solüsyonla (UW/HTK gibi) yıkanıp üçlü steril paket içinde 4 °C civarında taşınmasıdır. Soğuk iskemi sınırları organa göre değişir: kalp ~4–6 saat, akciğer ~6–8 saat, karaciğer ~8–12 saat, böbrek genelde 24 saate kadar, tercihen <24–36 saat. Yeni cihazlar (hipotermik/ normotermik perfüzyon) bu süreleri iyileştirmeyi hedefler.

ALTYAPI VE EKİP YETERLİLİĞİ

Sizce Türkiye’de organ nakli konusunda tıbbi altyapı ve ekip yeterliliği hangi noktada?

- Altyapımız güçlü, ekip tecrübemiz yüksek. Bunu yıllık nakil sayıları net gösteriyor: 2024’te böbrek ~3.4 bin, karaciğer ~1.7 bin nakil gerçekleştirilmiş durumda; 2025’te de benzer tempoyla devam ediyoruz. Ancak kalp ve akciğer gibi kadavra bağışına bağımlı organlarda sayılar daha sınırlı; kadavra bağışını artırmadan bu alanlarda sıçrama zor.

Organ bağışında güven krizi! Türkiye, Organ Bağışı Haftası'na endişelerle giriyor: “Bağış yaparsam peşime düşerler mi?Yaşam ve Sağlık

Organ bağışında bilinmesi gereken her şey! e-Devlet'ten tek tıkla bağış! Organ bağışı kararınızı nasıl geri çekebilirsiniz?Yaşam ve Sağlık