Deniz Gezmiş kimdir, neden idam edildi?
Deniz Gezmiş, 68 kuşağının simge ismi olarak Türkiye’de devrimci gençliğin cesareti ve direnişini temsil etti. Filistin’de gerilla eğitimi aldı, THKO’yu kurdu, 1972’de idam edildi. Son sözleri hâlâ hafızalarda: “Yaşasın tam bağımsız Türkiye!”
28 Şubat 1947’de Ankara’nın Ayaş ilçesinde doğan Deniz Gezmiş, Türkiye’nin 1968 gençlik hareketlerinin önde gelen isimlerinden biri olarak hafızalara kazındı. Hayatının büyük bir bölümünü devrim mücadelesine adayan Gezmiş, 6 Mayıs 1972’de Ankara Ulucanlar Cezaevi’nde Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte idam edildi.
GENÇLİK YILLARI VE SİYASİ FAALİYETLERİ
Hayatına Sivas’ta başlayan Deniz Gezmiş, İstanbul Haydarpaşa Lisesi’ni bitirdikten sonra 1966 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. Aynı yıl Türkiye İşçi Partisi’ne (TİP) üye olan Gezmiş, üniversite yıllarında hızla radikalleşerek öğrenci hareketlerinin öncüsü haline geldi.
1968’de ABD 6. Filo’sunun İstanbul’a demirlemesine karşı düzenlenen protestolarda aktif rol aldı. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi’nin işgaline öncülük etti. Bu eylemleri nedeniyle defalarca tutuklandı.
SİLAHLI MÜCADELE DÖNEMİ VE THKO’NUN KURULUŞU
1969 yılında Filistin’e giderek gerilla eğitimi alan Deniz Gezmiş, Türkiye’ye döndüğünde Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan ile birlikte Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)'nu kurdu. THKO, Marksist-Leninist çizgide silahlı devrimi savunuyor, eylemleriyle bu mücadeleyi hızlandırmayı hedefliyordu.
THKO adına düzenlenen banka soygunu ve Amerikalı askerlerin kaçırılması gibi eylemlerin ardından Gezmiş ve arkadaşları hakkında “Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nı cebir yoluyla değiştirmeye teşebbüs” suçlamasıyla dava açıldı.
YAKALANIŞI VE İDAMI
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ile birlikte 16 Mart 1971’de Sivas’ın Gemerek ilçesi yakınlarında yakalandı. Askeri mahkemede yargılanan Gezmiş, 9 Ekim 1971’de TCK’nın 146. maddesi uyarınca idama mahkûm edildi.
Karar, TBMM tarafından 273 oyla onaylandı. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın onayıyla birlikte ceza infaz edildi. Gezmiş, Aslan ve İnan, 6 Mayıs 1972 tarihinde sabaha karşı asılarak idam edildi.
SON SÖZLERİ VE MİRASI
İdamdan önceki son sözleri, Türkiye’nin devrimci hareketlerinde bir sembol haline geldi:
“Yaşasın tam bağımsız Türkiye!
Yaşasın Marksizm-Leninizm!
Yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği!
Kahrolsun emperyalizm!”
Aynı şekilde babasına yazdığı mektupta, “Önemli olan çok yaşamak değil, yaşadığı sürece fazla şey yapabilmektir.” sözleriyle hem ailesine hem de kamuoyuna duygusal bir veda etti.
TARİHİ TARTIŞMALAR VE ANILAR
Deniz Gezmiş’in hayatı ve mücadelesi, Türkiye’de sol hareketler içerisinde “kahramanlık” olarak yorumlanırken; bazı kesimler tarafından ise “eylem yoluyla devrim arayışının başarısız bir örneği” olarak eleştirildi.
Özellikle idam süreci, dönemin siyasi atmosferi içinde büyük tartışmalara yol açtı. CHP lideri İsmet İnönü ve Bülent Ecevit, idama karşı oy kullanırken; Süleyman Demirel ve Alparslan Türkeş idamdan yana oy verdi.
SONUÇ VE ETKİ
Deniz Gezmiş ve arkadaşları, Türkiye’de sol hareketin simge isimleri haline gelirken, özellikle genç kuşaklar için direnişin, devrim idealizminin ve bağımsızlık mücadelesinin sembolü olarak anılmaya devam ediyor.
Bugün mezarları Ankara Karşıyaka Mezarlığı’nda yer alan Gezmiş ve arkadaşlarının hayatı, edebiyattan sinemaya, müzikten siyasete pek çok alanda etkisini sürdürüyor.
