Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş parolası: "Efendiler, yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz"
1923 yılının Ekim ayında yaşanan hükümet krizi, Türkiye’nin yönetim biçimini belirleyecek tarihi bir dönüm noktasına dönüştü. Mustafa Kemal Atatürk’ün “Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz” sözleriyle başlayan süreç, 29 Ekim 1923’te “Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” ilkesiyle taçlandı.
Cumhuriyet'in ilanına giden süreç, 1923 yılının Ekim ayında yaşanan bir hükümet kriziyle hız kazandı. Saltanatın kaldırılmasının ardından devletin adı ve yönetim biçimi konusundaki belirsizlikler devam ediyordu. 27 Ekim 1923'te Fethi Bey (Okyar) başkanlığındaki kabinenin istifası ve yeni bir hükümetin kurulamaması, mevcut meclis hükümeti sisteminin tıkandığını açıkça gösterdi.
Bu siyasi kriz, Mustafa Kemal Atatürk'ün ulusal egemenliğe dayalı yeni yönetim şeklini resmileştirmek için hazırladığı planı devreye sokması için bir fırsat yarattı.
TARİHİ SÖZÜN SÖYLENDİĞİ AN: ÇANKAYA KÖŞKÜ'NDEKİ AKŞAM YEMEĞİ
28 Ekim 1923 Pazar akşamı, Mustafa Kemal Paşa, Çankaya Köşkü'nde bir akşam yemeği düzenledi. Bu yemek, sadece bir sosyal toplanma değil, aynı zamanda Türkiye'nin geleceğinin şekilleneceği kritik bir toplantıydı. Yemekte İsmet İnönü, Kazım Özalp, Fethi Okyar, Kemalettin Sami, Halit Paşa gibi yakın çalışma arkadaşları ve bazı milletvekilleri bulunuyordu.
Mustafa Kemal Atatürk, o gece yaşananları ve o tarihi anı, ilerleyen yıllarda Nutuk'ta şu sözlerle ifadelerle ifade etti:
"Gece olmuştu... Çankaya'ya gittiğim zaman, orada, beni görmek üzere gelmiş bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruşen Eşref Bey'lerle karşılaştım. Onları da yemeğe alıkoydum. Yemek sırasında: 'Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz' dedim. Orada bulunan arkadaşlar, derhal düşünceme katıldılar. Yemeği bıraktık. O dakikadan itibaren, nasıl hareket edileceği konusunda kısa bir program yaparak arkadaşları görevlendirdim."
KRİZDEN DOĞUŞ: "EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR"
Atatürk'ün bu kararlı sözü, yaşanan hükümet krizine ve devletin rejim belirsizliğine net bir çözüm getiriyordu. O gece Çankaya'da, Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü, Anayasa'nın (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) birinci maddesini değiştirecek kanun tasarısını birlikte hazırladılar. Bu tasarı, "Türkiye Devleti'nin hükümet şekli Cumhuriyettir" maddesini içeriyordu.
Planlandığı gibi, 29 Ekim 1923 Pazartesi günü, bu tasarı Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunuldu. Meclis'te yapılan görüşmelerin ardından tasarı, "Yaşasın Cumhuriyet!" nidaları eşliğinde kabul edildi. Böylece, 28 Ekim gecesi Çankaya'da alınan o kararla, "Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir" ilkesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin sarsılmaz temeli olarak devlet yönetimindeki en belirgin yerini aldı.
