Türk siyasetinde kadın liderliği: Başbakanlıktan muhtarlığa uzanan tarihi öncüler!
5 Aralık 1934'te Türk kadınına milletvekili seçme ve seçilme hakkının tanınması, siyasi tarihte bir milat oldu. Bu hakkın temelleri, 1930'da yerel yönetimlerde atıldı ve sonraki yıllarda zirveye ulaştı.
Türk kadınlarına siyasi hakların tanınması süreci, 3 Nisan 1930’da çıkarılan düzenlemeyle kadınlar, belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahip oldu. Bu yasal düzenleme, 1933’te köy yönetimlerine katılım yolu açılarak kadınlara muhtar olma hakkı tanındı ve 5 Aralık 1934, Türkiye tarihinin dönüm noktalarından biri oldu: Kadınlar milletvekili seçme ve seçilme hakkını kazandı.
Örneğin, Sadiye Hanım, 1930 yılında Yusufeli'nin Kılıçkaya Belediyesi'ne Belediye Başkanı seçilerek Türkiye'nin ilk kadın belediye başkanı olmuştur ve bu görevini iki yıl sürdürmüştür.
Aynı seçimlerde Serbest Cumhuriyet Fırkasından Nezihe Muhittin ile CHP'den Latife Bekir İstanbul Şehir Meclisine aday gösterilmiş ve CHP adayı Latife Bekir’in yanı sıra Rana Sani Yaver, Refika Hulisi Behçet ve Safiye Hanımlar Meclis’e seçilen ilk kadın üyeler olmuşlardır.
MUHTARLIK VE MİLLETVEKİLLİĞİ YOLU AÇILIYOR
Kadınların siyasi katılımı, 26 Ekim 1933 tarihinde Köy Kanunu’nda yapılan değişiklikle daha da genişlemiştir. Bu kanun, kadınlara muhtar olabilme ve ihtiyar meclisine seçilme hakkını tanımıştır. Bu hakkı kullanan ilk isim, Aydın'ın Demircidere köyünde muhtarlığa seçilen Gül Esin (Gülkız Übbül) olmuştur; kendisi, Türkiye'nin ilk kadın muhtarı olarak tarihe geçmiştir. Bu yerel başarıları, ulusal siyasetteki en büyük adım izlemiştir.
Seçilme hakkının ardından, TBMM'ye giren ilk kadın milletvekilleri arasında Mebrure Gönenç (Afyonkarahisar), Satı Çırpan (Satı Kadın) (Ankara), Türkan Örs Baştuğ (Antalya), Sabiha Gökçül Erbay (Balıkesir) ve Fatma Memik (Edirne) gibi 18 öncü kadın yer almıştır. Örneğin, Afyon milletvekili Mebrure Gönenç, aynı zamanda Adana Belediyesi'ne seçilen ilk kadın meclis üyesidir; Ankara milletvekili Satı Çırpan ise seçildiğinde Kazan Köyü muhtarıydı.
YÜRÜTME VE İDAREDEKİ TARİHİ İLKLER (1971 - 1992)
Kadınların siyasi kariyerlerindeki ilerleme, yasama organının ötesine geçerek yürütme ve idari kadrolara uzanmıştır. Bu atılımların ilki, 1971 yılında gerçekleşmiştir: Türkan Akyol, 33. hükümette görev alarak Türkiye'nin ilk kadın Bakanı unvanını kazanmış ve Sağlık Bakanlığı görevini yürütmüştür. İdari görevlerde de önemli ilkler yaşanmıştır. Lale Aytaman, 1991 - 1995 yılları arasında Muğla Valiliği'ne atanarak Türkiye’nin ilk kadın Valisi olmuştur. Hemen ardından 1992 yılında ise, kadınlara kaymakamlık hakkının tanınmasıyla Özlem Bozkurt Gevrek, Türkiye’nin ilk kadın Kaymakamı olarak tarihe geçmiştir.
ZİRVE NOKTASI: TÜRKİYE'NİN İLK KADIN BAŞBAKANI (1993)
Türk siyasetinde kadın liderliğinin en yüksek noktası, 1993 yılında Tansu Çiller’in başbakan seçilmesiyle yaşanmıştır. Çiller, bu göreve gelerek Türkiye'nin ilk kadın başbakanı unvanını almış ve bu görevi 1993-1996 yılları arasında sürdürmüştür. Başbakanlık öncesinde, 1991-1993 yılları arasında Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı olarak görev yapan Çiller, başbakanlığın ardından 1996-1997 yılları arasında Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak da görev yapmıştır. Ayrıca, 1993 ile 2002 yılları arasında Doğru Yol Partisi (DYP) genel başkanlığını yürüterek Türk siyasetinde uzun yıllar boyunca merkezde kalmayı başarmıştır. Bu tarihi adımlar, Türk kadınının siyasi arenadaki kararlılığını ve liderlik gücünü tüm dünyaya göstermiştir.
