Türk edebiyatındaki ilk işçi romanının yazarı Mahmut Yesari kimdir?

Mahmut Yesari’nin 1927 yılında kaleme aldığı “Çulluk” Türk edebiyatında ilk işçi romanı kabul edilmektedir.

YESARİ’NİN HAYATINA DAİR

Mahmut Yesari, İstanbul’un köklü ailelerinden Yesarîzâdeler’e mensup olan Yesari, soyadını, sol eliyle yazdığı için “Yesari” (solak) lakabıyla anılan büyük dedesi, ünlü hattat Yesârî Mehmet Esat Efendi’den almıştır. Ailesi, sanata ve kültüre yatkın bir çevreden gelmekteydi; dedesi Yesarîzâde Mustafa İzzet Efendi’nin oğlu Ahmet Necip Paşa, Osmanlı Devleti’nin resmi marşı “Hamidiye”yi besteleyen bir müzisyen ve nota koleksiyoncusuydu. Babası Miralay Fahrettin Bey, annesi ise Memduha Hanım’dır. Yesari’nin oğlu Afif Yesari de öykücü olarak tanınmıştır.

Mahmut Yesari, 5 Mayıs 1895’te İstanbul’da doğdu. Çocukluğu, doğuştan gelen bir kafatası özrü nedeniyle bedensel ve psikolojik zorluklarla geçti, ancak zeki, meraklı ve sanata yatkın bir birey olarak yetişti. Öğrenimine Burhan-ı Terakkî Mekteb-i İbtidaisinde başladı, ardından İstanbul Lisesinde (Sultânî) yatılı okudu. Lise yıllarında resim yeteneği fark edildi ve devlet tarafından Avrupa’ya gönderilmesi planlandı, ancak I. Dünya Savaşı’nın başlaması bu planı engelledi. Bunun yerine Sanayi-i Nefise Mektebine (Güzel Sanatlar Akademisi) kaydoldu, fakat savaş nedeniyle eğitimi yarıda bırakarak yedek subay olarak Çanakkale Anafartalar Cephesi’nde görev yaptı.

Savaştan döndükten sonra, 1918-1919 yıllarında basın hayatına adım attı. “Diken” ve “Gıdık” dergilerinde karikatürler çizerek sanat hayatına başladı. 1920’lerde tiyatro yazarlığına yöneldi; ilk oyunu Fidan Zehra bir uyarlamaydı ve eserleri genellikle Darülbedayi (İstanbul Şehir Tiyatroları) tarafından sahnelendi. 1923-1924 yıllarında Reşat Nuri Güntekin ve Refik Ahmet Nuri Sekizinci ile birlikte “Kelebek” adlı mizah ve edebiyat dergisini çıkardı. Bu dergide ilk romanı Bir Namus Meselesi’ni tefrika etti. Daha sonra öykü ve roman yazarlığına yoğunlaştı, aynı zamanda tiyatro eleştirileri, fıkralar ve senaryolar yazdı.

EDEBİ KİŞİLİĞİ

Mahmut Yesari, “profesyonel yazar” kimliğiyle tanınır ve otuz yılı aşkın edebiyat hayatında çok sayıda eser üretmiştir. Edebiyatında sade, anlaşılır ve akıcı bir Türkçe kullanarak gerçekçi bir üslup benimsemiştir. Roman ve hikâyelerinde genellikle halkın günlük yaşamından, toplumsal sorunlardan ve bireylerin iç dünyasından beslenen temalar işledi. Eserlerinde aşk, kıskançlık, toplumsal adaletsizlik, modernleşme ve Batılılaşmanın getirdiği yabancılaşma gibi konuları ele aldı. Türk edebiyatında “halk romancısı” olarak anılan Yesari, dönemin sosyal meselelerine duyarlı yaklaşımıyla iz bıraktı.

Yesari’nin eserleri, hem popüler hem de edebi değer taşıyan bir çizgide ilerledi. Romanlarında romantik unsurlar bulunmakla birlikte, gerçekçi diyaloglar ve toplumsal gözlemler ön plandaydı. Tiyatro eserlerinde ise hem komedi hem de dram türünde yazdı; uyarlama eserlerini yerel bir anlatımla yeniden kurgulayarak özgün bir tat kattı. Karikatürist kimliği, yazılarındaki mizahi unsurları güçlendirdi.

Mahmut Yesari, roman, hikâye, tiyatro oyunu, mizah yazısı, fıkra, eleştiri ve senaryo gibi farklı türlerde eserler vermiştir. Toplamda 25’ten fazla roman, 50’yi aşkın tiyatro oyunu ve çok sayıda hikâye yazmıştır. Eserlerinin çoğu, dönemin gazete ve dergilerinde tefrika edilmiştir.

Başlıca romanları arasında şu eserleri bulunur:

Çoban Yıldızı (1925): Yesari’yi üne kavuşturan romantik ve toplumsal temaları işleyen romanı.

Çulluk (1927): Türk edebiyatının ilk işçi romanı olarak kabul edilir; fabrika işçilerinin yaşamını ve toplumsal adaletsizlikleri konu edinir.

Pervin Abla (1927): Aşk ve insan ilişkilerini ele alan popüler bir eser.

Ak Saçlı Genç Kız (1928): Modernleşme ve bireysel çatışmaları işler.

Bağrı Yanık Ömer (1930): Edebiyatımızın ilk çocuk romanı olarak bilinir.

Kırlangıçlar (1930): Toplumsal değişim ve birey-toplum ilişkilerini inceler.

Su Sinekleri (1932): Realist bir üslupla yazılmış, toplumsal sorunlara odaklanan önemli bir eser.

Tipi Dindi (1933): İşçi ve köy yaşamını konu alan bir başka realist roman.

Ölünün Gözleri (1933): Psikolojik derinlik ve toplumsal eleştiri içerir.

Yakut Yüzük (1937), Dağ Rüzgârları (1939), Gece Yürüyüşü (1944): Aşk, kıskançlık ve modernleşme temalarını işleyen diğer önemli romanları arasındadır.

Mahmut Yesari, ömrünün son yıllarında tüberküloza yakalandı ve 16 Ağustos 1945’te Yakacık Sanatoryumunda 50 yaşında hayatını kaybetti. Cenazesi, Çamlıca Çakaldağındaki aile mezarlığına defnedildi.