Köy Enstitülerinin toplumsal vicdanı Fakir Baykurt kimdir?

Fakir Baykurt, 15 Haziran 1929’da Burdur’un Yeşilova ilçesine bağlı Akçaköy’de doğdu. Babasını 9 yaşında kaybeden Baykurt, zorlu bir çocukluk geçirdi; dokumacılık, çobanlık ve köy katipliği gibi işlerde çalıştı. 1936’da Akçaköy İlkokulu’nda eğitime başladı, ancak babasının ölümüyle bir süre eğitimine ara verdi. 1942’de sıtma hastalığı geçirdi.1948’de Isparta Gönen Köy Enstitüsü’nden mezun oldu ve köy öğretmeni olarak atandı. Yeşilova’ya bağlı Kavacık ve Dereköy’de beş yıl ilkokul öğretmenliği yaptı. 1953’te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Edebiyat Bölümü’ne girerek 1955’te Türkçe öğretmeni oldu. Sivas, Hafik ve Şavşat’ta öğretmenlik ve ilköğretim müfettişliği yaptı. 1962-63 yıllarında ABD’de Indiana Üniversitesi’nde ders araçları konusunda eğitim aldı.

Fakir Baykurt, Yılanların Öcü romanı ile 1958 yılında Cumhuriyet gazetesinin düzenlediği Yunus Nadi Roman Ödülleri'nde aralarında Halide Edib Adıvar, Orhan Kemal, Behçet Necatigil, Haldun Taner'in de bulunduğu Seçiciler Kurulu tarafından Yunus Nadi Ödülü'ne değer görüldü. Eser, Cumhuriyet gazetesinde tefrika edildi. Yılanların Öcü'nün tefrika edilmesinden sonra dönemin Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri'nin talimatıyla Baykurt ve gazete hakkında soruşturma açıldı; savcı tarafından takipsizlik kararı verildi. Baykurt, bu olaydan sonra zaman zaman Cumhuriyet gazetesinde yazılar yayımlamaya başladı.

FAKİR BAYKURT VE TÜRKİYE ÖĞRETMENLER SENDİKASI

1965 yılında Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu içinden gelen 92 öğretmen ile birlikte Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS)'nın kuruluşunda yer aldı ve sendikanın ilk genel başkanı seçildi.

FAKİR BAYKURT’UN EDEBİ KİŞİLİĞİ

Fakir Baykurt, edebiyata şiirle başladı. İlk şiiri “Fesleğen Kokulum” 1945’te Türk’e Doğru dergisinde yayımlandı. Köy Enstitüsü yıllarında şiire ilgisi arttı, ancak daha sonra öykü ve romana yöneldi. Toplumcu gerçekçi bir anlayışla yazdı; eserlerinde köy yaşamını, köylülerin yoksulluğunu, cehaletle mücadelesini ve toplumsal sorunları ele aldı. Köy ağzına uygun yalın, şiirsel bir dil kullandı, halk deyişlerine ve atasözlerine sıkça yer verdi. Göç, eğitim ve toplumsal bilinçlenme gibi temaları işledi. Romanları, sadece edebi değil, toplumbilim ve halkbilim açısından da önemli bir kaynak olarak değerlendirilir.

Fakir Baykurt, eserlerinde köylülerin sorunlarını ve mücadelelerini işleyerek Türk edebiyatına derin bir iz bıraktı. Toplumcu gerçekçi bakış açısı, köy enstitülerinin aydınlanmacı ruhunu yansıtan eserleri ve sendikal faaliyetleriyle hem edebiyat hem de eğitim alanında önemli bir figür oldu. Yılanların Öcü romanı, tiyatro ve sinemaya uyarlanarak geniş kitlelere ulaştı, ancak siyasi içerikli bulunduğu için sansür ve tartışmalara da yol açtı. Baykurt, hayatı boyunca baskılara karşı durarak devrimci bir duruş sergiledi. Fakir Baykurt, 11 Ekim 1999’da tedavi gördüğü Almanya'da Essen Üniversitesi Kliniği'nde pankreas kanserine yenik düşerek yaşamını yitirdi. Türkiye’ye getirilerek Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

FAKİR BAYKURT’UN ROMANLARI

1954: Yılanların Öcü
1961: Irazcanın Dirliği
1961: Onuncu Köy
1967: Amerikan Sargısı
1970: Tırpan
1973: Köygöçüren
1975: Keklik
1977: Kara Ahmet Destanı
1977: Yayla
1983: Yüksek Fırınlar
1986: Koca Ren
1997: Yarım Ekmek
1980: Kaplumbağalar
1999:Eşekli Kütüphaneci

FAKİR BAYKURT’UN ÖYKÜLERİ

1955: Çilli
1959: Efendilik Savaşı
1961: Karın Ağrısı
1964: Cüce Muhammet
1970: Anadolu Garajı
1971: On Binlerce Kağnı
1973: Can Parası
1974: İçerdeki Oğul
1975: Sınırdaki Ölü
1982: Gece Vardiyası
1982: Barış Çöreği
1986: Duirsbug Treni
1992: Bizim İnce Kızlar
1998: Dikenli Tel

FAKİR BAYKURT’UN ALDIĞI ÖDÜLLER

1958: Yunus Nadi Ödülü - (Yılanların Öcü)
1970: TRT Sanat Ödülleri (Tırpan)
1970: TRT Sanat Ödülleri (Sınırdaki Ölü)
1971: Türk Dil Kurumu Roman Ödülü (Tırpan)
1974: Sait Faik Hikâye Armağanı (Can Parası)
1978: Orhan Kemal Roman Armağanı (Kara Ahmet Destanı)
1979: Tiyatro 79 Dergisi tarafından Yılın Oyunu Ödülü (Sakarca)
1980: Avni Dilligil Tiyatro Ödülü (Tırpan)
1984: Berlin Senatosu Çocuk Yazını Ödülü (Barış Çöreği)
1985: Alman Endüstri Birliği (BDI) Yazın Ödülü (Gece Vardiyası)
1997: Sedat Simavi Edebiyat Ödülü (Yarım Ekmek)
1998: Yaşam Radyo Ustalara Saygı Onur Ödülü
1999: Pir Sultan Abdal Derneği Ödülü