Ibsen geri döndü: “Bir Halk Düşmanı”

Edebiyat tarihinin bu önemli oyunu, gerçeği savunmanın sosyal ve politik bedelini konu alıyor. Bugünle bağ kurmakta hiç zorlanmayan bir klasikten söz ediyoruz: Kalabalıkların gücünü değil, çoğunluğun yanılabilirliğini anlatıyor.

1882 yılında kaleme alınan oyun, Norveçli doktor Thomas Stockmann’ın başına gelenlerle açılır. Kasabanın refah kaynağı olan kaplıca sularının aslında sağlığa zararlı olduğunu ortaya çıkaran Stockmann, bu gerçeği kamuoyuyla paylaşmak ister. Ancak ekonomik çıkarların ve politik hesapların devreye girmesiyle önce belediye, sonra yerel gazeteler, nihayetinde de halk onun karşısına dikilir. Bir bilim insanı, aniden “bir halk düşmanı”na dönüşür.

Yapı Kredi Yayınları’nın bu yeni baskısında çeviri, tiyatro çevirilerinde yetkinliğiyle tanınan Sabahattin Eyüboğlu'nun 1950’li yıllarda yaptığı çalışmadan yola çıkılarak yeniden düzenlenmiş. Kitabın sunuş bölümünde ise oyunun yazıldığı dönemin politik bağlamı ve Ibsen’in kişisel arka planı hakkında bilgilendirici bir değerlendirme yer alıyor.

Ibsen’in bu eseri, eleştirmenlerce “demokrasinin kör noktalarına dair erken bir uyarı” olarak tanımlanıyor. Tiyatro kuramcısı George Bernard Shaw, oyunu "en tehlikeli doğruyu söyleyen adamın trajedisi" olarak yorumlamıştı. Günümüzde ise Bir Halk Düşmanı, özellikle iklim krizi, dezenformasyon ve politik popülizm gibi temalarla yeniden güncellik kazanmış durumda.

Türk tiyatrosunda da birçok kez sahneye taşınan bu metin, 1990’larda İstanbul Şehir Tiyatroları’nda Ayşenil Şamlıoğlu rejisiyle ses getirmişti. Daha yakın bir örnekse 2022 yılında Ankara’da sahnelenen ve oyunu çevre krizine uyarlayan çağdaş bir yorumdu. Oyunun replikleri günümüze birebir taşınmadan bile güncelliğini koruyabiliyor; çünkü mesele zamandan çok zihniyetle ilgili.

Gerçeği dile getirmenin bedelini irdeleyen Bir Halk Düşmanı, özellikle bilim insanlarının, gazetecilerin ve aydınların yalnızlaştırıldığı dönemlerde yeniden keşfedilmeyi hak ediyor. Kalabalıkların alkışını değil, vicdanın sesini önemseyen bir metin bu.

Yapı Kredi Yayınları’nın yeni baskısı, hem klasik bir tiyatro metnini arayanlar için hem de toplumla birey arasındaki gerilimi derinlemesine anlamak isteyenler için önemli bir kaynak.