97 yıllık kültürel atılım: Harf Devrimi neden bir alfabe değişikliğinden fazlasıydı?

Türkiye Cumhuriyeti'nin kültürel ve toplumsal tarihinde bir dönüm noktası olan Harf Devrimi, 97 yıl önce bugün, kabul edilen "Yeni Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanun" ile resmiyet kazandı. Bu köklü değişim, sadece bir alfabe değişikliği olmanın ötesinde, genç Cumhuriyet'in eğitimden kültüre, okuryazarlıktan Batı ile entegrasyona uzanan vizyonunun en somut adımlarından biriydi.

HARF DEVRİMİ NEDİR VE NE ZAMAN YAPILDI?

Harf Devrimi, Osmanlı alfabesi olarak bilinen Arap harfleri esaslı yazı sisteminin terk edilerek, Latin alfabesi kökenli Yeni Türk Alfabesi'nin kabul edilip uygulanması sürecidir. Kanun, 1 Kasım 1928 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilmesinin ardından 3 Kasım 1928'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi ve böylece Osmanlı alfabesinin kullanımı sona erdi.
Bu hızlı değişim, bizzat Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün kararlılığıyla gerçekleştirildi. Komisyonun değişimin 5 ila 15 yıl sürebileceği öngörüsüne karşılık, Atatürk'ün "Bu ya üç ayda olur ya da hiç olmaz" sözü, devrimin acil bir mesele olarak görüldüğünü ortaya koymaktadır.

HARF DEVRİMİ'NİN TARİHSEL NEDENLERİ

Harf Devrimi'nin temelinde, bir asırdan fazla süredir Osmanlı aydınları arasında tartışılan sorunlara köklü bir çözüm bulma arayışı yatıyordu. Tarihi kaynaklara göre, Latin alfabesine geçişin başlıca nedenleri Türkçeye uyum sorununu çözmek, okuryazarlığı artırmak, çağdaşlaşma ve batıya entegrasyon ve milli kimliğin güçlenmesiydi.

Arap alfabesi, Türkçe'deki özellikle sesli harfleri tam ve doğru bir şekilde ifade etmekte yetersiz kalıyordu. Bu durum, okuma ve yazmayı zorlaştırıyor, dildeki ses zenginliğinin yazıya aktarılmasını engelliyordu. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde okuryazarlık oranı oldukça düşüktü. Bazı kaynaklara göre yüzde 10 civarındaydı. Arap harflerinin öğrenilmesinin zorluğu, bu oranın yükselmesinin önündeki en büyük engellerden biri olarak görülüyordu. Yeni alfabe ile eğitim seferberliği başlatılarak, okuryazarlık kısa sürede üç katına çıktı. Latin alfabesinin kabulü, Türkiye'nin yüzünü Batı medeniyetine döndürme, uluslararası ilişkileri kolaylaştırma ve bilimsel, teknik gelişmeleri daha hızlı takip etme arzusunun bir parçasıydı. Ayrıca Arap harflerinin İslami kültürün ayrılmaz bir parçası olarak görülmesi nedeniyle, yeni bir alfabe Türk ulusal kimliğinin laikleşmesi ve özgün benliğini ortaya çıkarması olarak da yorumlandı.

ÇAĞDAŞLAŞMA YOLUNDA ATILAN EN BÜYÜK ADIM

Devrim, toplumda büyük bir heyecan yaratsa da, beraberinde önemli tartışmaları da getirdi. Başlıca eleştiri, bin yıllık Arap harfleriyle yazılmış edebi ve kültürel eserlerle yeni nesillerin bağının kopacağı yönündeydi. Bu durum, toplumsal hafızanın silinmesi olarak yorumlandı. Ancak, devrimi destekleyenler, Arap harflerini kullanmanın zorluğunun halkın büyük bir kısmını bu eserlerden uzak tuttuğunu, asıl hedef olan yüksek okuryazarlık oranına hızla ulaşıldığını ve Türk dilinin fonetiğine uygun bir yazı sistemine kavuşulduğunu savundular. Yeni alfabe, halkın hızlıca okuma ve yazma öğrenmesini sağlayarak, eğitim ve kültürel gelişime büyük katkı sundu.

Bugün, Harf Devrimi'nin yıl dönümünde, Türkiye, modern alfabesiyle yoluna devam ediyor. 1928'de başlayan bu köklü değişim, Türkiye Cumhuriyetinin çağdaş ve ilerici bir ulus olma yolundaki en kararlı adımlarından biri olarak tarihe not düşülmüştür.