İlk kez bir AB ülkesi İstanbul Sözleşmesi'nden çıkıyor

Bu karar, Cumhurbaşkanı Edgars Rinkevics’in onayına sunuldu. Cumhurbaşkanının yasayı imzalamama ve parlamentoya geri gönderme hakkı bulunsa da, milletvekilleri aynı kararı ikinci kez kabul ederse, cumhurbaşkanının yeniden veto etme yetkisi bulunmuyor.

Letonya, bu kararın yürürlüğe girmesi durumunda İstanbul Sözleşmesi’nden ayrılan ilk Avrupa Birliği üyesi ülke olacak. Resmî adıyla “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi” olan metinden çekilme girişimi, hem ülke içinde hem de uluslararası alanda büyük yankı uyandırdı.

Cumhurbaşkanı Rinkevics, sosyal medya platformu X üzerinden yaptığı açıklamada, kararı “ideolojik veya siyasi değil, devletin çıkarları ve hukuki gerekçeler çerçevesinde” değerlendireceğini söyledi.

Letonya kamu yayıncısı LSM’nin aktardığına göre, söz konusu yasa tasarısının kabul edilmesi, ülkedeki muhafazakâr siyasi partilerin uzun süredir sürdürdüğü bir kampanyanın sonucu. Cumhurbaşkanının önünde 10 günlük onay süresi bulunuyor.

Çekilme kararının gerekçesi ne?
Sözleşmeden çıkışı savunan partiler, İstanbul Sözleşmesi’nin Letonya’nın iç hukukuna müdahale ettiğini ve kurumlara “ödevler yüklediğini” ileri sürüyor. Resmî gerekçede, bu durumun şiddetle mücadeleyi zorlaştırdığı iddia edilse de, tartışmaların asıl merkezinde “toplumsal cinsiyet” kavramı yer alıyor.

Öneriyi sunan vekiller ve destekleyen partiler, bu kavramın “geleneksel aile değerlerini zedelediğini” savunuyor. “Aileyi koruma” söylemini öne çıkaran bu gruplar, sözleşmenin “cinsiyet” ifadesiyle kadın-erkek rollerinin belirsizleştiğini öne sürüyor. Buna karşılık, muhalefet milletvekilleri sözleşmenin kadınlara yönelik şiddeti önleme açısından hayati önem taşıdığını vurguluyor.

Toplumda tepkiler büyüyor
Kararın ardından Letonya genelinde kadın hakları örgütleri ve sivil toplum temsilcileri sert tepki gösterdi. Parlamento binası önünde kitlesel protestolar düzenlenirken, bazı muhalefet partileri yasanın Anayasa Mahkemesi’ne taşınması için hazırlık yapıyor. Uzmanlar, kararın referanduma götürülmesinin hukuken mümkün olsa da pratikte oldukça zor olduğunu belirtiyor.

Sözleşmeden çekilmeyi öngören yasa tasarısı, muhalefetteki “Latvia First” (Öncelikle Letonya) partisinin önerisiyle parlamentoya sunuldu. Teklif, iktidar koalisyonundaki üç partiden birinin desteğiyle kabul edildi. Ülkede iktidarda bulunan merkez sağ Yeni Birlik Partisi, 2022 seçimlerinde yüzde 18,9 oy oranıyla hükümeti kurmuştu.

Eğer Cumhurbaşkanı Rinkevics yasayı onaylarsa, Letonya yalnızca Avrupa Birliği içinde değil, tüm Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında da İstanbul Sözleşmesi’nden çekilen ilk devlet olarak tarihe geçecek.