Asırlık sır perdesi aralandı: Haymana Kutluhan Camii'nin zamana meydan okuyan hikayesi
Ankara Haymana'da, tarihi M. 1211 yılına dayanan ve bir dönem metruk kalan Kutluhan Camii'nin "Aşıklar Kâbe'si" kitabesi ne anlama geliyor? Roma yerleşimi üzerindeki Kral Yolu'nda inşa edilen bu yapı, Selçuklu Han Camii'nden Melami Tekkesi'ne uzanan dönüşümle nasıl bir kültürel miras taşıyor?
Ankara Vilayet Salnameleri'nde adı geçen ve kökleri Selçuklu dönemine uzanan Kutluhan Camii, Haymana’nın zengin tarihini günümüze taşıyan önemli bir kültür mirası olarak öne çıkıyor. Yapım tarihi Hicri 608 (Miladi 1211) olarak kaydedilen cami, eski bir Roma yerleşimi ve tarihi Kral Yolu üzerinde bulunması nedeniyle tarih boyunca stratejik ve dini bir merkez olmuştur. Geçirdiği dönüşümler ve yeniden ihya süreci, bu yapının kültürel katmanlarını ortaya koymaktadır.
1211 TARİHLİ YAPI: SELÇUKLU HAN CAMİİ’NDEN MELAMİ İHYASINA
Kutluhan Camii'nin ilk olarak, bölge Selçukluların hakimiyetine geçtikten sonra, bir hanın camisi olarak inşa edildiği düşünülmektedir. Bu, yapının o dönemdeki ticaret ve konaklama güzergahları üzerindeki önemini göstermektedir. Caminin giriş kapısı üzerinde yakın zamana kadar bulunan ve Ebced hesabı (tarih düşürme sanatı) ile tarihine ışık tutan kitabesindeki sözler, yapının manevi derinliğini ortaya koymaktadır. Kitabede yer alan: "haza camiî şerif, kâ’be-i uşşâkî, güftüm tarih, încâ yegâh" (Bu camii şerif, âşıklar Ka’be’si, tarihini söyledim, bu tekten bir yer) ifadeleri, caminin aynı zamanda bir "aşıklar Kâbe’si" yani manevi bir toplanma merkezi olarak görüldüğüne işaret eder.
Bölgenin etrafında uzun süre yerleşimin olmaması ve yapının zamanla tahrifata uğraması üzerine, cami 16. yüzyılda bölgeye yerleşen Melamiler tarafından yeniden inşa edilmiştir. Bu durum, yapının Selçuklu döneminden sonra Melami tarikatının bir merkezi haline geldiğini göstermektedir.
KÜLLİYEDEN GÜNÜMÜZE ULAŞAN İKİ YAPI: CAMİ VE TÜRBE
Yapılan araştırmalar, Kutluhan bölgesinin zaman içerisinde sadece camiden ibaret olmadığını ortaya koymuştur. Burası, bir dönem câmi, tekke, türbe ve mektep birimlerinden oluşan küçük bir külliye niteliği taşımaktaydı. Ne yazık ki, bu külliyeden günümüze sadece cami ve türbe ulaşabilmiştir.
Caminin mimari yapısı incelendiğinde, beden duvarlarının moloz taş ve yığma sistem ile inşa edildiği görülmektedir. İç ve dış cephelerde ise düzgün kesme taş kaplama kullanılması, yapının sağlamlığını ve estetiğini artırmaktadır. Bu taş işçiliği, yapının tarihsel dönemine ait özelliklerini yansıtmaktadır.
UZUN BİR METRUK DÖNEMDEN SONRA İHYA: YENİDEN İBADETE AÇILIŞ
Melamilerden sonra kaderine terk edilen Kutluhan Camii ve türbe, uzun bir süre boyunca üstü açık, metruk ve viran bir halde kalmıştır. Bu durum, yapının kültürel miras açısından büyük bir kayıp riski taşıdığı dönemi işaret etmektedir.
Nihayetinde, Ankara Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından başlatılan kapsamlı restorasyon çalışması ile cami ve türbe ihya edilmiştir. Restorasyonun tamamlanmasının ardından Haymana Belediyesi'nin çabalarıyla yapı, 20 Temmuz 2021 tarihinde, Kurban Bayramının ilk günü yeniden ibadete ve ziyarete açılmıştır. Bu yeniden açılış, hem Haymana hem de Ankara için önemli bir kültür ve inanç turizmi destinasyonunun yeniden canlanması anlamına gelmektedir.
