Ankara Haymana’daki şehitlikler ve tarihi noktalar! Sakarya Meydan Muharebesi’nin unutulmaz izleri
Millî Mücadele’nin dönüm noktası Sakarya Meydan Muharebesi’nin en çetin cepheleri ve komuta merkezleri, Haymana ve çevresinde anıtlar, şehitlikler ve müzelerle yaşatılıyor. Savaşın izleri, Mangal Dağı’ndan Türbe Tepe’ye kadar uzanıyor.
Sakarya Meydan Muharebesi, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinde kilit bir rol oynamıştır. Ankara’nın Haymana ilçesi ve çevresi, bu destansı mücadelenin en şiddetli çarpışmalarına, en kritik savunma noktalarına ve en fazla şehit verilen cephelerine ev sahipliği yapmıştır. Muharebenin izleri, bugün Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün çalışmalarıyla koruma altına alınarak ziyaretçilere sunulmaktadır.
MUHAREBENİN İLK GÜNLERİ VE SAHRA HASTANESİ ŞEHİTLİKLERİ
Sakarya Meydan Muharebesi’nin başladığı 23 Ağustos 1921’den itibaren cephede yaralanan askerlerin tedavi edildiği bölgeler, aynı zamanda ilk şehitliklerin de kurulduğu yerler olmuştur.
Haymana Sahra Hastanesi ve Medrese Camii Haziresi: Muharebenin ilk sekiz gününde ağır yaralanan askerler, ilçe merkezindeki eski bir kilisenin kalıntıları üzerine kurulan Sahra Hastanesi'ne getirilmiştir. Burada vefat eden 200 kadar İstiklâl Savaşı şehidi, Medrese Camii’nin yanındaki mezarlığa defnedilmiştir. Bu alanda şehit olan en üst rütbeli subay, 42’nci Alay Kumandanı Binbaşı Hüseyin Avni (Alparslan) Bey’dir.
Gedikli Şehitliği: Sakarya Meydan Muharebesi’nin “Gedikli Muharebeleri” olarak adlandırılan bölümünde yaralanan ve Gültepe (Gedikli)-Eskikışla Mahalleleri arasında kurulan seyyar hastanede şehit olan yüze yakın asker, hastane bölgesine defnedilmiştir.
Evliyafakı Şehitliği: Göğüs göğüse çarpışmaların yaşandığı Evliyafakı Mahallesi’nde şehit düşen askerler ise buradaki mahalle mezarlığına defnedilmiş ve bu alanda Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğünce şehitlik inşa edilmiştir.
SAVUNMANIN KİLİT NOKTALARI VE ANIT ALANLARI
Muharebenin kaderini belirleyen kritik tepeler ve bu tepelerde yaşanan mücadeleler, anıtlarla ve müzelerle gelecek nesillere aktarılmaktadır.
Mangal Dağı Şehitliği: Sakarya Meydan Muharebesi’nin 23 Ağustos 1921’de başladığı bu noktada, göğüs göğüse çarpışmalar sonucu binden fazla asker şehit düşmüştür. Savaşın siperleri ve şehitlerin yerleri tespit edilerek Mangal Dağı Şehitliği ve sosyal tesis inşa edilmiştir. Burada her yıl 23 Ağustos’ta “Şehitlere Saygı-Meşaleli Yürüyüş” törenleri düzenlenmektedir.
İkiztepeler Şehitliği: Mangal Dağı’nın devamı olan ve cephe hattının güneyinde hâkim bir savunma noktası olan İkiztepeler’de, 26 Ağustos 1921’deki muharebede verilen yüzlerce şehit anısına “İkiztepeler Şehitliği” inşa edilmiştir.
Ulu Dağ (Son Kale): Sındıran, Çalış ve Durupınar Mahalleleri arasında yer alan Ulu Dağ, 27 Ağustos-2 Eylül 1921 tarihleri arasında 3 binin üzerinde şehit verilerek savunulan "Son Kale" olarak anılmaktadır. Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğü, bu alanı Millî Park içine alarak “Son Kale Anıtı” yapımı çalışmalarını sürdürmektedir.
Türbe Tepe ve Tarihi Emir: Bahçecik ve Alaçık Mahalleleri arasındaki Türbe Tepe, karşılıklı süngü hücumlarının yaşandığı, çetin muharebeler sonucu binlerce şehit verilen bir noktadır. 26 Ağustos 1921’de tepenin Yunan ordusu tarafından ele geçirilmesi üzerine Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır” tarihi emrini vermiştir. Türbe Tepe, Millî Park sınırlarında olmasına rağmen henüz üzerinde bir anıt veya şehitlik inşa edilmemiştir.
Çal Dağı’ndaki Düğüm: 31 Ağustos-2 Eylül 1921 tarihlerinde şiddetli muharebelerin geçtiği Çal Dağı, Yunan birliklerinin Ankara yolunu açma hedefiyle şiddetli taarruzlar gerçekleştirdiği, ancak Türk ordusunun yeni savunma mevzileriyle ilerleyişini durdurduğu kritik bir tepedir. Dağ, 12 Eylül’de geri alınmıştır; ancak üzerinde henüz bir anıt veya şehitlik bulunmamaktadır.
SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ TARİHİ MİLLÎ PARKI ZİYARETÇİ TANITIM MERKEZİ
Haymana ilçe merkezinde, daha önce sahra hastanesinin kurulduğu ve ardından 1930 yılından 2013 yılına kadar Çaldağ İlkokulu olarak hizmet veren bina, tarihi mirası koruma misyonunu üstlenmiştir. Bina, 2022 yılından itibaren “Sakarya Meydan Muharebesi Tarihi Millî Parkı Haymana Ziyaretçi Tanıtım Merkezi” olarak hizmet vermektedir. Halk arasında Çaldağ Müzesi olarak bilinen bu merkezde, muharebeyi anlatan gösterim ve sergileme alanları, bilgilendirme ekranları, 3 boyutlu model ve görsellerin yanı sıra, savaştan kalan silah ve mühimmatlar sergilenmektedir.
BAŞKOMUTANIN DİNLENME DURAĞI: ÇALIŞLI HACI MEVLÜT AĞA’NIN ODASI
Muharebe sırasında Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın gelip bir süre dinlendiği ve Ulu Dağ’daki Yunan ordusunu gözlemlediği yer, Çalışlı Hacı Mevlüt Ağa’nın odasıdır. 1900 yılında yapılan ve iki odalı olan bu yapı, 2006 yılında müzeye dönüştürülmüştür. Evde, muharebeden günümüze ulaşan kurşunlar, şarapnel parçaları ve eski eşyalar sergilenmektedir.
