Ankara'nın sınır ilçesi Evren: Sular altında kalan bir tarih, yeniden keşfedilen miraslar

Ankara'nın güney sınırını çizen, Aksaray'a komşu olan ve bir yanı Kızılırmak Nehri ile çevrelenen Evren ilçesi, hem coğrafi konumu hem de barındırdığı derin tarihle Başkent'in en dikkat çekici bölgelerinden birini oluşturuyor. Yüzölçümü 179,74 km² olan ve deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte bulunan ilçe, küçük nüfusuna rağmen binlerce yıllık bir medeniyet hafiyasını topraklarında saklıyor.

BİNLERCE YILLIK ARKEOLOJİK MİRAS

Evren'in tarihi, Anadolu uygarlıklarının neredeyse her dönemine tanıklık etmiştir. Bölge, tarih boyunca Hititler, Frigler, Persler, Romalılar, Selçuklu Hanedanı, Karamanoğulları ve son olarak Osmanlılar için önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Bu zengin geçmiş, Kültür Bakanlığı'nın ilçe ve çevresinde yürüttüğü bilimsel araştırmalarla da kanıtlanmıştır.

Yapılan yüzey araştırmaları ve kazılarda, bölgenin M.Ö. 2400 yıllarına kadar uzanan bir tarihe sahip olduğu, Tunç Çağı, Demir Çağı ve Roma dönemine ait çok sayıda eserin varlığı saptanmıştır. Bu bulgular, Evren'in Anadolu'nun en eski yerleşim merkezlerinden biri olduğunu bilimsel olarak ortaya koymaktadır.

Bölgenin tarihi, sadece insanlık mirasıyla da sınırlı değildir. Hirfanlı Baraj Gölü kıyısında yapılan kazılarda, kaynağı belirtilmese de, tufan dönemine ait olabileceği iddia edilen yaklaşık 10 milyon yıllık fosil kalıntılarına rastlanmıştır. Bu alandaki çalışmaların aralıklarla devam ettiği belirtilmektedir.

SULAR ALTINDAKİ GEÇMİŞ VE AYAKTAKİ MİRASLAR

Evren'in modern tarihi, 1957 yılında Hirfanlı Barajı'nın inşasıyla yaşanan büyük bir değişimle başlar. İlçenin "Çıkınağıl" adıyla bilinen eski yerleşim merkezi, barajın suları altında kalmış; bu durum birçok tarihi han, ev ve sosyal yaşam alanının kaybedilmesine neden olmuştur.

Ancak bu büyük kayıp, ilçenin tüm tarihi ve doğal mirasını yok etmemiştir. Evren, sular altındaki hafızasının yanı sıra, karada kalan tarihi kalıntıları ve eşsiz doğal güzellikleriyle de dikkat çekmektedir.

EVREN KALESİ KALINTILARI

Tarihe meraklı ziyaretçiler için Evren Kalesi Kalıntıları, bölgenin geçmişine ışık tutan önemli bir noktadır. Yüzyıllar boyunca bölgenin savunmasında stratejik bir rol oynadığı düşünülen bu kaleden, günümüze ne yazık ki sadece bazı duvar kalıntıları ulaşabilmiştir. Ancak bu kalıntılar dahi, Evren'in tarih boyunca sahip olduğu önemi anlamak için somut bir kanıt sunmaktadır. Kaleye çıkan yol, ziyaretçilere keyifli bir yürüyüş rotası da sunar.

EVREN TARİHİ CAMİİ

İlçenin manevi değer taşıyan ve ayakta kalan en önemli yapılarından biri olan Tarihi Camii, Osmanlı dönemi mimarisinin izlerini taşımaktadır. Caminin ahşap işçiliği ve özenle korunmuş tarihi dokusu, ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Bu yapı, bölgenin kültürel ve dini mirasını yansıtan, huzur veren atmosferiyle öne çıkan önemli bir değerdir.

KIZILIRMAK KIYILARI VE UZUN YAYLA

Evren'in tarihi kadar doğası da zengindir. Türkiye’nin en uzun nehri olan Kızılırmak, ilçe sınırlarından geçerek eşsiz bir manzara oluşturur. Nehir kıyıları, balık tutmak, doğa yürüyüşleri yapmak ve kuş gözlemciliği için ideal bir alan sunar.

Bunun yanı sıra, Evren’in doğal güzelliklerini yansıtan Uzun Yayla, geniş çayırları ve temiz havasıyla özellikle yaz aylarında ziyaretçilerin sığınağı haline gelir. Doğa yürüyüşleri, piknik ve kamp yapmak isteyenler için ideal bir alan oluşturan yaylanın, aynı zamanda yerel festivallere de ev sahipliği yaptığı bilinmektedir.

HİRFANLI GÖLÜ'NÜN HÜZNÜ

Bu fiziki mirasların yanında, Hirfanlı Baraj Gölü de adeta bir "sualtı müzesi" niteliğindedir. Göl, eski Çıkınağıl köyünün tüm anılarını suları altında saklamaktadır. Suların çekildiği dönemlerde, eski yerleşime ait bazı temel kalıntılarının kıyılarda ortaya çıktığı gözlemlenebilmektedir.

İPEK YOLU ÜZERİNDEKİ "DERBENT" KARAKOLU

Selçuklu ve Osmanlılar döneminde de stratejik önemini koruyan Evren, Türklerin yoğun olarak yerleştiği bir bölge olmuş ve tarihi İpek Yolu'nun bir kolu da bu topraklardan geçmiştir. İlçede yaşayan mevcut halkın genelinin Türkmen boylarına mensup olduğu bilinirken, bazı araştırmalar bölge halkının "Derbent" statüsünde olduğunu sanmaktadır.

Metinde "Derbent" kelimesinin anlamı, "sınır üzerinde bulunan küçük kale, dağ üzerindeki geçitlerde ve boğazlarda bulunan karakol" olarak açıklanmaktadır. Bu tanım, Evren'in hem coğrafi olarak bir geçit noktası olması hem de tarih boyunca bir sınır karakolu işlevi görmüş olabileceğine işaret etmektedir.

SULAR ALTINDA KALAN GEÇMİŞ: ÇIKINAĞIL'DAN EVREN'E

İlçenin modern kimliğindeki en keskin dönemeçlerden biri 1980'li yıllarda yaşandı. 1963'te Şereflikoçhisar'a bağlı bir belde olan yerleşim, 1982 yılında başlayan süreçle 21 Mayıs 1984'te "askeri darbe dolayısıyla" "Çıkınağıl" olan adını "Evren" olarak resmen değiştirdi. Bu isim, 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanunla beldenin ilçe statüsüne dönüştürülmesiyle de korundu ve ilçe, 2 Ağustos 1991'de ilk kaymakamının atanmasıyla resmen faaliyetlerine başladı.

EVREN'İN NÜFUS YAPISI VE İDARİ DURUMU

Evren, Ankara'nın nüfus bakımından en küçük ilçelerinden biridir. 2018 yılı verilerine göre 3 bin 606 kişilik bir nüfusa sahipti. Ancak 2020 yılı verileri, nüfusun 3 bin 45 kişiye gerilediğini göstermektedir. Bu rakamlar, ilçenin 1990 yılındaki 6 bin 928 kişilik nüfusuna kıyasla yıllar içinde ciddi bir göç verdiğini ortaya koymaktadır.

2013 yılında yürürlüğe giren Büyükşehir Yasası ile birlikte ilçeye bağlı 9 köy de mahalle statüsüne geçmiştir. Bugün Evren'in toplam 13 mahallesi bulunmaktadır. İlçenin idari yönetimi, Kaymakam Bekir Kınacı ve AK Partili Belediye Başkanı Hüsamettin Ünsal tarafından yürütülmektedir.