1690’da kurulan bir ilçe! Balâ’nın şaşırtıcı kökeni ve bilinmeyen hikâyesi nedir?

Ankara’nın güneydoğusunda yer alan Balâ, yalnızca coğrafi konumuyla değil, binlerce yıla yayılan köklü geçmişiyle de dikkat çeken bir yerleşim olarak öne çıkıyor. Antik çağlardan günümüze uzanan tarihinde farklı topluluklara ev sahipliği yapan bölge, bugün hâlâ bu çok katmanlı yapının izlerini taşıyor.

ANTİK DÖNEMLERDE BALÂ: ANADOLU’NUN KADİM KAVŞAĞI

Balâ’nın tarih sahnesine çıkışı, Hititler, Frigler ve Lidyalılar gibi Anadolu’nun en eski uygarlıklarına kadar uzanıyor. Bölgeye dair bu bilgiler, tarihsel araştırmalar ve yerel kaynaklarla desteklenirken, Balâ’nın Anadolu’nun doğu-batı geçiş güzergâhında önemli bir yer tuttuğunu gösteriyor.

OSMANLI ÖNCESİ VE OSMANLI DÖNEMİ: TARIM VE HAYVANCILIĞIN MERKEZİ

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Balâ, tarımsal üretim ve hayvancılık faaliyetleriyle öne çıkan bir bölge hâline geldi. “Kasaba-i Balâ”, “Bozulus Sancağı”, “Kaza-i Yörükan” ve “Tabanlı Kazası” gibi farklı adlarla anılan yerleşim, Anadolu’nun üretim merkezlerinden biri olarak uzun yıllar önemini korudu.

1690-91: BALÂ’NIN KURULUŞU VE BOZULUS TÜRKMENLERİ'NİN GÖÇÜ

Balâ’nın bugünkü kimliğini kazanmasında 1690-91 yılları kritik bir dönüm noktası oldu. Celali İsyanları’nın etkisiyle Erzurum Horasan ve Aydın Söke bölgelerinden göç eden Bozulus Türkmenleri, Balâ havalisine yerleşerek ilçenin temel nüvesini oluşturdu.

Dönemin Boy Beyi İmirzalıoğlu Şeyh Ali Mirza, Balâ’nın kurucusu olarak kabul ediliyor. Bu topluluklar, konargöçer yaşamdan yerleşik düzene geçerek bölgenin ilk köylerini kurdu ve uzun yıllar bölgenin sosyo-kültürel dokusunu şekillendirdi.

TÜRKMEN KÖKENİ VE BOY YAPILANMASI

Araştırmalara göre Balâ halkının kökeni, Türkmenistan’ın Daşoğuz bölgesine dayanıyor. Oğuzların Bayındır boyuna mensup Bozulus Türkmenleri, Tabanlı Boy Beyliği’nin ana topluluğunu oluşturuyordu.

1540’larda 300’ü aşkın hane olan bu topluluk, II. Selim döneminde hızlı şekilde büyüyerek 600 haneye yaklaşmıştı. Nüfusun artması üzerine Osmanlı yönetimi, 1699’da çıkarılan bir fermanla Balâ bölgesindeki bazı aşiretleri Aydın Söke havalisine yönlendirdi. Ancak bu grupların önemli kısmı 1820’ye gelindiğinde yeniden Balâ’ya döndü.

BALÂ KÖYLERİNİN OLUŞUMU: TÜRKMENLERDEN KÜRTLERE, ÇERKESLERDEN TATARLARA ÇOK KATMANLI YAPI

Balâ’nın köy yerleşimleri yalnızca Bozulus Türkmenleriyle sınırlı kalmadı.

1800’lü yılların başında Şanlıurfa Suruç bölgesinden, Erzurum’dan, Amasya’dan ve çeşitli Doğu Anadolu illerinden sürgün edilen Kürt toplulukları Kesikköprü havzasına yerleştirildi.
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Kafkasya’dan göç eden bir grup Çerkes aile de ilçeye iskân edildi.
Bunun yanında Türkmen Abdal toplulukları, Kazan Tatarları ve çevre bölgelerden gelen diğer Türk aşiretleri Balâ’nın etnik çeşitliliğini zenginleştirdi.
Bugün ilçede Bozulus Türkmeni köylerinin yanı sıra Türk, Abdal, Kürt ve Tatar köyleriyle birlikte toplam 47 mahalle bulunmaktadır.

19. YÜZYILDA YAPILANMA VE OSMANLI SONRASI DÖNÜŞÜM

Balâ'nın sosyal ve idari yapısının şekillenmesinde 1860 yılında görev yapan Boy Beyi İmirzalıoğlu Mir Osman Bey, önemli düzenlemelere imza attı. Köylerin yerleşim düzeni, üretim yapısı ve topluluklar arası koordinasyon bu dönemde sistematik hâle getirildi.

ATATÜRK’ÜN MİLLETVEKİLLİĞİ VE CUMHURİYET DÖNEMİ

Balâ, Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin siyasi tarihinde özel bir yere sahip oldu. Mustafa Kemal Atatürk'ün bir dönem Balâ Milletvekili olarak görev alması, ilçeye ayrı bir prestij kazandırdı ve bölgeyi ulusal ölçekte tanınır hâle getirdi.

GÜNÜMÜZ BALÂ’SI: TARIM EKONOMİSİ VE MODERN YAŞAMIN İZLERİ

Bugün Balâ, hem tarihi dokusunu koruyan hem de modern yaşamla uyum sağlayan bir ilçe olarak dikkat çekiyor.

Ekonomi büyük ölçüde tarım, ticaret ve sanayiye dayanıyor.
Buğday, arpa, ayçiçeği, mercimek, nohut, fasulye, şeker pancarı, kavun ve karpuz ilçenin başlıca tarımsal ürünleri arasında.
İlçede yer alan Kesikköprü Barajı, bölgenin su kaynaklarının yönetiminde merkezi bir konuma sahip.
Nüfusu 2020 itibarıyla 25.780 olarak kaydedilen Balâ, kültürel etkinlikler ve restorasyon projeleriyle tarihine sahip çıkan; aynı zamanda yeni yatırımlarla gelişmeyi sürdüren bir Anadolu ilçesi profili çiziyor.