Türk Dili ve Edebiyatında yarım kafiye ve redif nedir?

Kafiye, bir şiirin mısra sonlarında yer alan kelimelerde ses benzerliği olarak karşımıza çıkıyor. Yazılışları ve okunuşları aynı olan kelimelerde bulunan kafiyelerin anlamları ve görevleri farklıdır. Bunun dışında kafiyelerin birçok türü vardır. Gelin bu türlere örneklerle bakalım.

REDİF NEDİR?

Redif, kafiyelerden sonra gelir. Ek redif ve sözcük redif olarak ayrılır ve aynı anlama gelir.

EK HALİNDEKİ REDİF

Nice güzellere bağlandım kaldım
Ne bir vefa gördüm ne fayda buldum
Her türlü isteğim topraktan aldım
Benim sadık yârim kara topraktır

Kaldım, buldum, aldım kelimelerindeki “-dım” eki ek redife örnektir.

SÖZCÜK HALİNDEKİ REDİF

Zannetme ki şöyle böyle bir söz

Gel sen dahi söyle böyle bir söz

Mısralarda geçen “böyle bir söz” cümlesi sözcük halindeki redife örnektir.

KAFİYE (UYAK) ÇEŞİTLERİ NEDİR?

Kafiye, şiirin akıcı ve kolay bir şekilde okunmasını sağlar. Şiirlerde farklı uyak türleri kullanılabilir. Uyak, şairin duygularını, düşüncelerini ve anlatmak istediği mesajı vurgulamak için kullanabileceği bir edebi araç olarak karşımıza çıkar.

• Yarım Kafiye
• Tam Kafiye
• Zengin Kafiye
• Tunç Kafiye
• Cinaslı Kafiye

YARIM KAFİYE

Şiirlerde mısra sonundaki tek ses benzerliğine denir.

Üstümüzden gelen boran kış gibi

Şahin pençesinde yavru kuş gibi

Seher sabahında rüya düş gibi

Çağırta bağırta aldı dert beni

Kış, kuş ve düş kelimelerindeki “-ş” sesi yarım kafiyeye örnektir.

TAM KAFİYE

Şiirlerde mısra sonundaki iki ses benzerliğine denir.

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol

Yol ve kol kelimelerindeki “-ol” sesleri tam kafiyeye örnektir.

ZENGİN KAFİYE

Şiirlerde mısra sonundaki iki sesten daha çok ses benzerliğine zengin kafiye denir.

Uçun kuşlar uçun doğduğum yere,
Şimdi dağlarında mor sümbül vardır.
Ormanlar koynunda bir serin dere,
Dikenler içinde sarı gül vardır.

Dere ve Yere kelimelerindeki “-ere” sesleri zengin kafiyeye örnektir.

TUNÇ KAFİYE

Bir şiirde sözcüklerden birinin başka bir sözcüğün içinde tamamen yer almasına denir. Tunç uyak, en az üç sesten oluşur.

ÖRNEK 1

Dalgın duyuyor rüzgârın ahengini dal dal,

Baktım süzülüp geçti açıktan iki sandal.

“Dal” sözcüğü hem mısra sonunda yer alıyor hem de “sandal” kelimesinin içinde yer alıyor. Bu da Tunç kafiyeye örnek olarak karşımıza çıkar.

ÖRNEK 2

Kiminin bahtı açık Kiminin bahtı kara,

Kiminin arkasında görünüyor Ankara.

“Kara” sözcüğü hem mısra sonunda yer alıyor hem de “Ankara” kelimesinin içinde yer alıyor.

CİNASLI KAFİYE

Bir şiirde dize sonunda yazılışları aynı ancak anlamları farklı olan kelimelere cinaslı kafiye denir.

Budala

Bülbül konar bu dala

Olmuşum yâr delisi

Bana derler budala

Dizede yer alan “bu dala ve budala” kelimelerinin yazılışları aynı fakat anlamları farklıdır. Bu da cinaslı kafiyeye örnektir.

Kafiyeler, kendi içlerinde dizilişlerine göre kafiyeler olarak ayrılır. Bunlar;

• Düz Kafiye
• Sarmal Kafiye
• Çapraz Kafiye

DÜZ KAFİYE

Bir dörtlükte birinci, ikinci ve üçüncü dizelerin birbirleriyle uyumuna denir. Bir uyak düzeni vardır. Ve dörtlükte uyak düzeni harfle gösterilir. Düz Kafiyenin uyak düzeni şu şekilde:

aaab bbba ccca

Boşa bağlanmamış bülbül gülüne a

Kar koysan köz olur aşkın külüne a

Şaştım kara bahtım tahammülüne a

Taşa çalsam ezilmiyor Mihriban b

“-gülüne, -külüne, -tahammülüne” kelimelerinin uyakları birbirleriyle uyumludur. Bu da düz kafiyeye örnektir.

SARMAL KAFİYE

Bir dörtlükte uyak düzeni abba şeklinde olan kafiyelere sarmal kafiye denir.

Bir sonbahar akşamı… Sahillerdeyim a
Gamlı bir heykel gibi kayalarda ben b
Dağınık saçlarımdan pervasız esen b
Rüzgârların elinde bir kırık neyim a

Sahillerdeyim ve neyim kelimeleri birbirleriyle uyumlu, ben ve esen kelimeleri birbirleri ile uyumludur. Sarmal Kafiyeye bir örnektir.

ÇAPRAZ KAFİYE

Bir dörtlükte birinci ve üçüncü dize birbiriyle uyumluyken, ikinci ve dördüncü dize de birbirleriyle uyumlu olur. Buna da çapraz kafiye denir. Çapraz kafiyenin uyak düzeni ise abab şeklindedir.

Gördüler: "Aynada bir gizli cihan… a
Ufku çepçevre ölüm servileri…" b
Sandılar doğdu içinden bir an a
O, uzun gözlü, uzun saçlı peri. b

Dörtlükte, “cihan ve an” kelimeleri birbirleriyle uyumludur. “Servileri ve peri” kelimeleri de birbirleriyle uyumludur.