Ankara-Strasbourg hattında son durum! AİHM kararları ne kadar uygulanıyor? İşte Türkiye'nin insan hakları sınavı

MHP lideri Devlet Bahçeli, partisinin dünkü grup toplantısının ardından Demirtaş’ın tahliye edilmesinin hayırlı olacağına ilişkin dikkat çeken bir mesaj vermişti. Bu açıklamayla eş zamanlı olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Selahattin Demirtaş'ın tutukluluğu hakkındaki ikinci ihlal ve tahliye kararına itiraz eden Adalet Bakanlığının talebini reddetti. Yaşanan son gelişmeler ve AİHM kararlarının zaman zaman ülke gündemine oturması, akıllara “Türkiye AİHM kararlarının ne kadarına uyuyor, ne kadarına uymuyor?” sorusunu getirdi.

TÜRKİYE’NİN AİHM KARNESİ

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarının Türkiye'de icra edilme oranı, Adalet Bakanlığının 2024 Faaliyet Raporu'na göre kümülatif olarak yüzde 90,13 seviyesinde gerçekleşti. Bu oran, Avrupa Konseyi ortalamasının (yüzde 79,56) oldukça üzerinde olsa da, özellikle siyasi tutukluluk ve ifade özgürlüğü gibi hassas davalarda gecikmeler dikkat çekiyor.

2020-2024 dönemini kapsayan veriler, ihlal kararlarının sayısında istikrarlı bir düşüş gösterirken, icra edilen dosya sayısındaki dalgalanmalar, yargı sisteminin yükünü yansıtıyor. Bu rapor, Kobani Davası gibi güncel örnekler üzerinden tahliye olasılıklarını da değerlendiriyor.

İHLAL KARARLARI VE İCRA PERFORMANSI

Adalet Bakanlığının verilerine göre, 2020-2024 döneminde Türkiye aleyhine verilen ihlal kararlarında kademeli bir azalma yaşandı. Sayı, 2020’de 85 iken, 2021’de 76’ya, 2022’de 73’e, 2023’te 72’ye ve 2024’te 67’ye geriledi.

Öte yandan, Adalet Bakanlığı verileri icra edilen dosya sayılarında dalgalı bir seyir olduğunu ortaya koyuyor; 2020’de 168 olan sayı, 2021’de 222 ile en yüksek seviyeye ulaştıktan sonra 2022’de 107’ye, 2023’te 111’e ve 2024’te 88’e geriledi. Bekleyen dava sayısı ise aynı dönemde 2023 sonunda 23 bin 400 iken, 2024 sonunda 21 bin 600’e düştü.

KRİTİK DÖNÜM NOKTALARI

2020: 85 ihlal kararı; Selahattin Demirtaş'ın (No:2) davasında tahliye emri verildi, ancak uygulanmadı. İcra oranı kümülatif yüzde 88 civarında.

2021: Dosya icrası zirve yaptı (222)

2022: 73 ihlal; Osman Kavala davasında ihlal prosedürü başlatıldı.

2023: 72 ihlal; Bakan Tunç, yüzde 90 icra oranını duyurdu.

2024: 67 ihlal; Bekleyen davalar azaldı, ancak Kobani Davası itirazı reddedildi.

2025: Yeni başvurular 4 bin 500'ü geçti.

İCRA ORANI SİYASİ DAVALARDA GENEL ORTALAMANIN ALTINDA

Kobani Davası bağlamında AİHM'in 5’inci Demirtaş kararına itirazın reddedilmesi, tahliye beklentilerini artırdı. Ancak, geçmiş verilere göre siyasi tutukluluk davalarında icra oranı genel ortalamanın altında kalıyor (yüzde 70-80). Adalet Bakanlığına göre, 2024'te 3 acil tedbir talebi onaylandı, ancak 125'i kapsam dışı sayıldı.

Bu veriler, Türkiye'nin AİHM yükümlülüklerini büyük ölçüde yerine getirdiğini gösterse de, tam uyum için sistemik reformlar şart.