Sadece insanlara özgü sanılıyordu! Maymunlar ve kargalar da "keşke şöyle yapsaydım" diyor!
Son yıllarda derinleşen nörobilim araştırmaları, yalnızca maymunların değil kargalar gibi bazı kuş türlerinin de kaçırdıkları fırsatları değerlendirip bundan ders çıkardığını gösteriyor.
Bilim insanlarının 2009’da ilk kez ortaya koyduğu “maymunlar hatalarından tıpkı insanlar gibi ders çıkarıyor” bulgusu, aradan geçen yıllar içinde çok daha geniş ve güçlü araştırmalarla doğrulandı. Duke Üniversitesi'nden Ben Hayden ve ekibinin Science dergisinde yayımlanan öncü çalışması, maymun beyninin bir ödül kazandığında olduğu kadar, kaçırdığı ödül gösterildiğinde de belirgin bir sinirsel tepki verdiğini ortaya koymuştu. Bu tepkinin şiddeti, “ödül ne kadar büyükse, sinirsel yanıt da o kadar güçlü” ilkesini açık biçimde doğruluyordu.
O dönem yalnızca bir keşif olarak görülen bu bulgunun, 2010’lar sonrasında yapılan yeni araştırmalarla primatlarda çok daha gelişmiş bir karşı-olasılık (counterfactual) değerlendirme sistemi bulunduğu anlaşıldı.
MAYMUNLARIN ZİHNİ DÜŞÜNDÜĞÜMÜZDEN DAHA ANALİTİK
2009 çalışmasının ardından yapılan nörobilim araştırmaları, özellikle beynin karar alma süreçlerinde kritik rol oynayan ön singulat korteksin (ACC) hem alınan ödülleri, hem de “alınabilecek fakat kaçırılmış” ödülleri işlediğini gösterdi.
2014’te Neuron dergisinde yayımlanan sinirsel kayıtlar, ACC’nin “pişmanlık benzeri” karşı-değer hesaplaması yaptığını ortaya koydu. 2020’de Nature Communications’ta yayımlanan karşılaştırmalı çalışmalar, insan ve makak beyninin fırsat maliyeti ve kaçırılan olası sonuçları neredeyse aynı biçimde hesapladığını doğruladı.
2021’de PLOS Biology’de yayımlanan deneyler ise, makak beyninin beklenmeyen sonuçları ve kaçırdığı fırsatları gerçek birer öğrenme sinyali gibi işlediğini kanıtladı. Artık bilim dünyası, maymunların “keşke şöyle yapsaydım” tarzı zihinsel simülasyonlara oldukça yakın bir değerlendirme sistemi olduğunda hemfikir.
Yeni çalışmalar bu mekanizmanın yalnızca ödül tahmini değil, gelecekte daha iyi seçim yapma kapasitesi sağladığını gösteriyor. Yani maymun, eline geçmeyen bir meyve şansını da beyin devrelerinde gerçek bir deneyim gibi işliyor.
KUŞLARA BİLE UZANAN KEŞİF
Bu alandaki araştırmalar artık primatlarla da sınırlı değil. 2024’te yayımlanan çalışmalar, kargaların da benzer biçimde kaçırılan fırsatları değerlendirip davranışını buna göre ayarladığını ortaya koydu.