Bir fikirden doğan başkent mahalleleri: Batıkent'in mirası ve Ankara'nın sosyal konut yolculuğu
Bugün içinden geçtiğimiz dev mahallelerin, bir zamanlar büyük bir toplumsal deneyin ve cesur bir hayalin parçası olduğunu biliyor muydunuz? Batıkent'i ortaya çıkaran kooperatif ruhundan TOKİ'nin merkezi planlamasına, Ankara'nın konutlarla yazılan ve pek bilinmeyen sıradışı tarihini aralıyoruz.
Ankara'nın modern kent kimliği, büyük ölçüde belirli dönemlerin toplumsal ihtiyaçlarına cevap olarak doğan planlı konut projeleriyle şekillenmiştir. 1980'lerde "herkes için konut" vizyonuyla hayata geçen ve Türkiye'nin en büyük kooperatif projesi olan Batıkent, bu yolculuğun en önemli sembollerinden biridir. Batıkent'in kuruluş felsefesinden yola çıkarak, başkentin sosyal konut mirasının diğer önemli duraklarını inceliyoruz.
1980'LERİN VİZYONU: BİR UYDU KENT OLARAK BATIKENT
1970'lerin sonunda Ankara'da yaşanan hızlı nüfus artışı ve konut sıkıntısı, yeni ve kalıcı bir çözüm arayışını zorunlu kıldı. Bu ihtiyaca cevap olarak, yüzlerce konut kooperatifinin bir araya gelmesiyle kurulan Kent-Koop öncülüğünde Batıkent projesi doğdu. Projenin temel felsefesi, dar ve orta gelirli aileleri, altyapısı ve sosyal donatıları önceden planlanmış, modern ve erişilebilir konut sahibi yapmaktı. Sadece bir konut alanı değil; okulları, sağlık merkezleri, çarşıları ve yeşil alanlarıyla kendi kendine yetebilen bir "uydu kent" olarak tasarlanan Batıkent, Türkiye'de toplu konut ve şehir planlaması alanında bir dönüm noktası oldu.
CUMHURİYET'İN İLK YILLARINDAN ÖRNEKLER: BAHÇELİEVLER VE SARAÇOĞLU
Ankara'nın planlı yerleşim geçmişi Batıkent'ten çok daha eskiye dayanır. Cumhuriyet'in ilk yıllarında, başkentin imarı sürecinde modern bir yaşam tarzı sunmayı hedefleyen projeler hayata geçirildi. 1930'larda kurulan Bahçelievler Yapı Kooperatifi, memur ve bürokratlar için tasarlanmış, "bahçe şehir" modelini benimseyen ilk örneklerdendi. Geniş bahçeli, iki katlı evleriyle dönemin ideal yaşam alanını temsil ediyordu. Yine aynı dönemde devlet tarafından memurlar için inşa edilen Saraçoğlu Mahallesi de, sosyal donatıları ve mimari bütünlüğü ile Ankara'nın ilk toplu konut projelerinden biri olarak tarihe geçmiştir.
BATIKENT'İN İZİNDE YENİ ADIMLAR: ERYAMAN PROJESİ
Batıkent projesinin başarısı ve edindiği tecrübe, 1990'lı yıllarda yeni uydu kent projelerinin de önünü açtı. Bu projelerin en bilinenlerinden biri, Batıkent'in batısında yer alan Eryaman oldu. Yine kooperatifler ve toplu konut anlayışıyla geliştirilen Eryaman, Batıkent'in izinden giderek on binlerce Ankaralı için yeni bir yaşam alanı sundu. Bu projeler, Ankara'nın batı koridoruna doğru planlı bir şekilde büyümesinde kilit rol oynadı ve şehrin modern siluetini belirginleştirdi.
DEVLET LİDERLİĞİNDEKİ DÖNÜŞÜM: TOKİ VE MODERN SOSYAL KONUT ANLAYIŞI
2000'li yıllardan itibaren Türkiye'de sosyal konut üretiminde model değişime uğradı. Kooperatifçilik modelinin yerini, büyük ölçüde devlet öncülüğündeki Toplu Konut İdaresi (TOKİ) aldı. TOKİ, Ankara'nın dört bir yanında alt ve orta gelir grubuna yönelik on binlerce konut üretti. Sincan, Mamak ve Gölbaşı gibi ilçelerde inşa edilen TOKİ projeleri ile Kuzey Ankara Kentsel Dönüşüm Projesi gibi büyük ölçekli girişimler, sosyal konut anlayışının günümüzdeki yansımaları olarak öne çıkmaktadır. Bu projeler, kooperatif ruhundan farklı olarak, merkezi bir planlama ile daha hızlı konut üretimi hedefini benimsemiştir.