Ankara'nın Yahudi Mahallesi, unutulmaya yüz tuttu
Ankara’nın tarihsel hafızasında özel bir yere sahip olan Yahudi Mahallesi, Samanpazarı’nın alt bölümünde konumlanıyor. İstiklal Mahallesi adıyla anılan bölge, yerel halk arasında hâlâ “Yahudi Mahallesi” olarak biliniyor.
Tarihsel kaynaklara göre Yahudiler, yalnızca bu bölgede değil, farklı mahallelerde de yaşamıştı. Nitekim Galanti’nin kayıtlarında, “Hoca Hindi Gayrimüslim Mahallesi” de Yahudi ve Müslümanların yan yana yaşadığı bir yerleşim alanı olarak geçiyor. 1830 nüfus sayımlarında “Hoca Hindi ve Öksüzce’de olan Yahudiler” ibaresi, kentin farklı bölgelerindeki Musevi varlığına işaret ediyor.
YANGINLAR VE İMAR PLANLARIYLA DEĞİŞEN DOKU
Samanpazarı’ndaki mahalle, Ankara’nın imar çalışmaları arasında, varlığını fazlasıyla korusa da 1915-1917'deki yangınlarda, kuzey bölümü büyük zarar gördü.
1932’de Jansen Planı’nda korunması öngörülen mahalle, Jansen’in Türkiye’den ayrılmasıyla planın uygulanamaması sonucunda düzensiz yapılaşmaya sahne oldu. 1957’deki Yücel-Uybadin Planı ile bölgedeki çok katlı yapılaşma hız kazandı.
1980’de alınan kentsel sit kararıyla mahalle koruma altına alınsa da aynı yıl açılan Hasırcılar Caddesi özellikle batı kanadındaki birçok yapının yıkılmasına yol açtı. 1983’te Anıtlar Yüksek Kurulunun aldığı kat sınırlaması kararıyla bölgenin tarihi dokusu kısmen de olsa korunabildi.
SİNAGOG VE TARİHİ YAPILAR
Mahalle, yalnızca konut dokusuyla değil, dini ve kültürel yapılarıyla da önem taşıyor. Örtmeli Mescid, Eskicioğlu ve Leblebicioğlu Camilerinin yanı sıra Sinagog, bölgenin en önemli simgelerinden biri oluyor. 16.-17. yüzyıldan kalma Şengül Hamamı da Yahudi Mahallesi’nin tarihi siluetini tamamlayan yapılardan sayılıyor.
Birlik Sokak’taki Sinagogun karşısında aynı dönemde ve aynı İtalyan mimar tarafından inşa edilen iki gösterişli konut bulunuyor. Taş süslemeleri ve detaylı bezemeleriyle dikkat çeken bu evler, mahalledeki yaşam tarzının zenginliğini gözler önüne seriyor.
BUGÜNKÜ DURUM
Günümüzde Yahudi Mahallesi’nde Museviler yaşamıyor. Az sayıdaki Yahudi aile yıllar önce farklı semtlere taşındı. Mahalledeki konutların bir bölümü boş, bir bölümü ise yeni sakinlerine ev sahipliği yapıyor. Büyükşehir Belediyesinin 1993’te başlattığı “Eski Ankara’da Sokak Yenileme Projesi” kapsamında bazı evler restore edilerek kente kazandırıldı.
Dar sokakları ve özgün mimarisiyle Mahalle, başkentin unutulmaya yüz tutmuş miraslarından biri olarak hâlâ ayakta duruyor.